فيركاري

تقدير و سپاس

سپاس و امتنان خود را نثار معلمين تلاش گر وسخت كوش ميهنم به خصوص آموزگاران  پرتلاش  و فرهيخته ي آموزش و پرورش منطقه ي زيويه مي نمايم ؛ عزيزاني كه هميشه براي بهبود وضعيت آموزشي موجود در تلاش بوده و تغيير در روال عادي برنامه هاي آموزش و پرورش، ملكه ي ذهن آنان است.

همچنين از همكاران محترم خودجناب آقايان ؛زاهد مرادياني آموزگار دبستان كهريزه و اميرمحمدي راهنما معلم حومه، تشكر و  قدرد اني مي نمايم كه همواره با نظرات موثر خود مرا ياري داده اند.

مراتب قدرداني خود را نثار اولياي محترم دانش آموزان روستاي خانقا مي نمايم كه دلسوزانه و با علاقه ي فراوان به طور مستمر ، پيگير برنامه ي اجرا شده بودند.  

چكيده ي پژوهش

يكي از مشكلات موجود در مدارس ،كه سه ركن اساسي مدرسه – معلم ،فراگير،اوليا – با آن درگير هستند ؛ نحوه ي نوشتن و ميزان خوش خطي فراگيران مي باشد. از طرفي ديگر خوش خطي با شخصيت و توانايي  افراد، رابطه ي مستقيم دارد. با مشاهده ي مشكل بد خطي و نازيبا نويسي دانش آموزان ، در صدد جستجوي راه كا رهايي براي رفع اين مشكل برآمدم. پس از جمع آوري اطلاعات و داده ها از فراگيران ،اوليا و تعدادي از همكاران خود وهمچنين بررسي پيشينه ي تحقيقات دراين رابطه ، راه كا رهايي براي رفع اين مشكل به نظرم آمد.پس ازبحث و مشورت با اوليا و راهنما معلم حوزه ، اقدام به اجراي راه كارهاي برنامه ي مورد نظر نموده و اقدامات ترميمي خود را نسبت به خط فراگيران به كار بستم.

در ضمن اجراي پژوهش از همكا ر محترم ، جناب آقاي زاهد مرادياني كه در دبستان روستاي كهريزه ي حومه در پايه ي پنجم مشغول تدريس بودند ،خواسته شد كه همين راه كا رها را در خصوص بهبود خط تحريري دانش آموزان خود انجام داده  و نتيجه را به اينجانب ارائه دهد. درپايان پژوهش پس ازگذشت سه ماه و انجام تعداد زيادي از فعاليت هاي مرتبط ، چند نمونه از دست خط فراگيران را به عنوان شواهد 2 به اوليا ، راهنما معلم و خود فراگيران ارجاع داده تا درموردآن، به شيوه ي قضاوت عملكرد اظهار نظرنمايند و پرسش نامه هاي مرتبط را تكميل نمايند.بامقايسه ي اين پرسش نامه باپرسش نامه ي قبلي وتفسيرآن ؛ميزان رضايتمندي توسط مخاطبين پرسش نامه  مشهودمي باشد.(پرسش نامه ونمونه كار ها در ضمائم موجود مي باشد).

مقدمه

اگر هنر را يكي از مهمترين عوامل انتقال فرهنگ بدانيم ؛ به جرات مي توان گفت خط عالي ترين و شفاف ترين اثر هنري است كه براي آيندگان مي ماند.

امروزه يكي ازراه هاي ارتباطي افراد جامعه، خط و نگارش است. آن ها با نوشتن خود را مطرح مي سازندوازماهيت ديگران نيزمطلع مي شوند. بنا براين لازم است همه ي افرادجامعه با اصول صحيح نگارش آشنا شوند و بتوانند مقاصد خود را با خطي خوش ، زيبا و خوانا بيان نمايند.

خط و نگارش كه اولين صحنه ي رويارويي كودك با دنياي يادگيري هاي نظام مند است؛ نقش بسيار مهم و تعيين كننده در باز سازي ذائقه ي زيبا شناختي دارد. درست نوشتن ،زيبا نوشتن ، و خوانا نوشتن همه از اموري هستند كه پايه و اساس آن هارا بايد در دوره ي دبستان گذاشت. يادگرفتن خوشنويسي وزيبانويسي،يكي ازعوامل موثردرموفقيت تحصيلي دانش آموزان است. به اعتقاد"جان.پي.ميلر"تمرين خوشنويسي ، به توسعه ي آگاهي در دو بعد"احساس تكامل" و "عمل خاضعانه"كمك مي كند، كاري كه ساير هنرها قادر به  ا نجام آن نيستند. با توجه به مشكلات عديده ا ي كه دا نش آموزان در فراگيري خط تحريري دارند و  با توجه به بد خطي آن ها كه طي سال ها شكل مي گيرد وهم چنين ناتواني درتغيير خط خود به دليل آموزش هاي نادرست و يا كم توجهي به شيوه ي نوشتن فراگيران در دوره ي ابتدايي ؛ ضرورت دارد كه در اين زمينه و براي رفع و بر طرف كردن اين مشكل ، پژوهش هاي اصولي ، كار آمد و سازمان يافته اي انجام شود.

براي بد خطي دانش آموزان علل گوناگوني بيان شده است، از جمله:

-نقش معلم و خانواده.                    - خط استفاده شده در كتب درسي.

 - بي حوصلگي دانش آموزان.          - ميزان تمرينات نوشتاري فراگيران.

  - تند نويسي.                                  - آشنا نبودن معلمين و فراگيران با اصول خوشنويسي.  

  - شيوه ي نادرست گرفتن مداد.       - استفاده از خود كار در دوران ابتدايي.      

                                       پيشينه ي تحقيق

در تحقيقا تي كه "جانسون و ما يكل با ست " ا نجام داده اند  از كا ستي هاي نوشتن ، با نام ((مشكلات مربوط به هماهنگي ديداري – حركتي )) ياد شده است.

"جوردن " اين مشكل را ((نارسا نويسي)) ناميده است. او به كج نويسي بيش از حد ، راست نويسي بيش ازحد، پرفشار نوشتن كلمات ،كم رنگ نويسي ،زاويه دارنويسي ،نامرتب نويسي و فاصله گذاري نامناسب پرداخته است.

"گراوچ ، جانسون و مايكل باست "نحوه ي قرار گرفتن دفتر و طرز قرار گرفتن بدن نسبت به دفتر را نيز از عوامل بد خطي دانش آموزان مي دانند.

در تحقيقي كه "جورج لوئيس" انجام داد، پي برد كه در دست نوشته هاي گروهي از كودكان كلاس اول، متداول ترين خطا اندازه ي نامناسب – بزرگ تر يا كوچك تراز اندازه ي معمول – حروف است كه اثر اين عارضه به پايه هاي بالاتر هم مي رسد.

"مهدي كردي نيزدرتحقيقي باعنوان((عوامل موثر بربدخطي دانش آموزان پسر كلاس پنجم ابتدايي شهر يزد)) به اين نتيجه رسيده است كه،عدم وجودآموزش صحيح،بي دقتي و نداشتن تمرين كافي و برنامه ريزي شده ، تند نوشتن وبي توجهي وا لدين، بي ميلي وخستگي فراگيران هنگام نوشتن وكم توجهي اولياي مدرسه خصوصا"معلمين؛ازمهم ترين عوامل موثربربدخط شدن فراگيران مي باشد.

"حسينعلي يوسفي"درمقا له اي درمجله ي رشد معلم، علل بي نتيجه ما ندن آموزش خوشنويسي را ، تعا رض حاصل ازتفا وت خط نسخ ونستعليق ،آشنا نبودن معلمان ابتدايي با روش هاي خوشنويسي و زيبا نويسي ، شيوه ي نوشتن معلمان در كلاس ، فرصت كم براي تمرين ، حجم زياد و در عين حا ل بي تاثير بودن تمرين ها دركتب درسي را؛ عنوان كرده است.

با پيشينه ي مطرح شده ؛ بايد بيان كرد كه تحقيقات انجام شده در داخل كشور، در اين زمينه بسيار اندك و پژوهش هاي صورت گرفته نيزاز دقت و كنترل كافي بر خوردار نبوده و مي طلبد كه در اين رابطه پژوهش ها و تحقيقات كارشناسانه و دقيقي صورت گيرد.

 اهداف پژوهش

1)هدف كلي: رفع بدخطي فراگيران درحدتوان هرپايه.   

 2)اهداف جزئي : دانشي.  مهارتي.   نگرشي.

1-2)اهداف دانشي :

 - راه كارهاي كار آمد خوشنويسي و زيبا نويسي را ياد مي گيرند.  

  - فاصله هاي معمول و مناسب در يك نوشته را ياد مي گيرند.

2-2) اهداف مهارتي:

- دانش آموزان نسبت به شيوه ي صحيح گرفتن مداد پيشرفت كنند.

 - جهت رفع مشكلات  نوشتاري خود تلاش نمايند.

  - ميزان توانايي فراگيران نسبت به شيوه هاي درست نويسي بالا برود.

3-2) اهداف نگرشي:

 -نسبت به خط خوش و خوشنويسي علاقه نشان مي دهند.

 - ميزان رضايت اوليا- خانه و مدرسه- نسبت به خط كودكان بالا مي رود.

3) اهداف رفتاري:

 - فراگيران مداد را درست در دست مي گيرند.

 - از شيوه هاي ساده ي رسم الخط خوشنويسي استفاده مي كنند.

- زيبا ، مرتب و با حداقل مشكل مي نويسند.

- هنگام نوشتن ، فاصله ي بين كلمه و هجاها را رعايت مي كنند.

 - حروف و كلمات را هم اندازه مي نويسند.

 - با كمترين ميزان برداشتن مداد كلمه را مي نويسند.

 - حروف كمان دار را زيبا و با قوس مناسب مي نويسند.

انگيزه ي پژوهش

با اين وصف و نيز اهداف مورد نظر ، و با مشاهده ي خط فراگيران مجموعه ي آموزشي تحت تصدي خود؛ كه دبستاني  است با تركيب پنج پايه ي ابتدايي ، با آمار 8 نفر دانش آموز. بافت مدرسه با فتي روستايي با اوليا ي فراگيراني كه سطح سواد آن ها بيشتر از دوره ي ابتدايي نيست ( بجز يك نفراز اوليا كه سطح سواد وي سوم راهنمايي مي باشد) ، لازم ديدم كه ا قدام پژوهشي خود را بر چند محور زيركه ازعوامل بدخطي فراگيران مي باشد، متمركز نمايم:

1)استفاده از مداد به جاي خود كار.

2)جلو گيري از قلم خوردگي.

3)رعايت فاصله در نوشتن.

4)هم اندازه نويسي حروف و كلمات.

5)روي هم نويسي حروف يك كلمه با كمترين تعداد برداشتن مداد.

6)توجه به حروف كمان دار.

 تشخيص و تبين مشكل موجود

با مشاهده ي دست خط دانش آموزان در نوشته هاي – رسمي و غير رسمي- فراگيران متوجه شدم كه خط نوشتاري دانش آموزان  فاقد هر گونه نظم ، زيبايي وقواعدي مي باشد. با در ميان گذاشتن اين مشكل با خود فراگيران متوجه شدم كه خودشان هم از اين مشكل رنج مي برند و نا راحت هستند اما تا به حال هيچ تلاشي براي رفع آن صورت نگرفته است.

 شواهد وداده هاي دال بر وجود مشكل

1)مشاهده ي آثار خطي فراگيران (املا ، انشا وجمله نويسي،مشق ،پاسخ سوالات و....)

2)نارضايتي و ناراحتي فراگيران از خط خود.

3)عدم رضايت وا لدين از شيوه ي نوشتن فرزندان خود ،كه با تحليل و تفسير داده هاي حاصل از پرسش نامه ي ((فرم نظرسنجي اوليادر مورد خط فرزندان خود)) به دست آمد.((نمونه ي پرسش نامه در قسمت ضمائم موجود مي باشد.))

اهميت و ضرورت تغيير

با توجه به مطالب و مشكلا ت مطرح شده و همچنين توجه به ا هداف مورد نظر دوره ي  ابتدايي؛ خصوصا"برنامه ي جديد بخوانيم و بنويسيم، برآن شدم تاتعدادي ازعوامل موثربربدخطي فراگيران را موردتوجه قرارداده وباراه كارهاي زود بازده كه منجربه رفع وبرطرف كردن اين مشكل مي شود، درموردپژوهش حاضر مورد استفاده قرار دهم. شايد با اين طرح بتوانم شيوه ي درست نوشتن و زيبا نوشتن را بهبود بخشيده و در عين حال آن ها را متوجه لذت ناشي ازخوشنويسي نمايم.

گرد آوري اطلاعات

 در اين مرحله از پژوهش با رجوع به اينترنت و نيزمطالعه ي كتاب هاي خوش نويسي در خصوص شيوه ي نوشتن با خط زيبا ؛ اطلاعاتي بدست آورده و هم چنين از تجربيات و آموخته هاي شخصي و مطالب جزوه ي دوره ي ضمن خدمت 30  ساعته خط تحريري كه نزد استا د گرا نقدر، آقاي  محمد پوريان گذرانده بودم؛استفاده كرده،اين قواعدرابازباني ساده براي فراگيران توضيح داده وبه صورت عملي و جنبي دركنارساعات درسي تمرين مي كردم.

انتخاب راه حل ها

راه حل مشكل موجود را در انجام تمرينات مكرر و مستمر دانستم. سعي نمودم در تما م نوشته هاي فراگيران حتي در زماني كه روي تابلوي كلاس مطلبي يا جمله اي را مي نوشتند، به صورت موردي به آن ها تذكردهم و نسبت به اصلاح كلمات مشكل دار اقدام نمايم.از طرفي ديگر اولياي دانش آموزان رانيزبااين فعاليت درگيركرده وازآن ها خواستم علاوه برتوجه به انجام وكميت نوشته هاي مورد نظر به كيفيت كلمات و نوشته ها هم توجه نمايند.

 اعتبار بخشي به راه حل ها

براي اين كار از دو جامعه ي آماري استفاده نمودم؛

1)دانش آموزان مدرسه محل كار خودم(روستاي خانقا).

2)دانش آموزان كلاس پنجم روستاي كهريزه آموزش و پرورش زيويه.

در اين مرحله از پژوهش از دانش آموزان خواستم كه يك متن دو يا سه خطي را با همان شيوه ي نوشتن قبلي بنويسند. سپس  از آن ها خواستم كه همان متن را با توجه به توصيه هاي معلم ،جهت خوشنويسي متن ؛ بنويسند .در پايان از خود فراگيران و همچنين اولياي آنان خواستم به شيوه ي قضاوت عملكرد اقدام نموده و در مورد كارهاي انجام شده اظهار نظر نمايند.

درپايان فعا ليت هاو درجلسه اي با حضور اوليا ي دانش آموزان و ارائه ي نتايج حاصل از راه كارهاي درنظرگرفته شده و تبين نتايج حاصل ازاين فعا ليت ها؛ خوا ستارهمياري هرسه عامل موثردربرنامه (معلم- فراگيران –اوليا)شده و اهداف اجراي برنامه، بيشتر براي آنان بيان شد.

 اجراي راه حل ها

راه حل 1: استفاده از مداد به جاي خود كار.

دراين مرحله از پژوهش ، از دانش آموزان پايه ي چهارم و پنجم كه نوشته هاي خود را با با خود كار نوشته بودند خواستم، به جاي خودكار از مداد استفاده كنند.در ضمن اجراي راه حل ، عوامل موثر در كيفيت نوشته را براي آنان توضيح دادم،تا درهمان لحظه ميزان تاثير راه كار ها را تجربه و احساس نمايند.(نمونه،پيوست1شواهد ثانويه)

راه حل2: جلو گيري از قلم خوردگي در نوشته ها.

درهنگام استفاده ازمداد به جاي خودكار، تاثيراستفاده ازمداد بركاهش قلم خوردگي در متن را براي آنان ملموس كرده و فراگيران متوجه شدند كه هر چه ميزان قلم خوردگي در متن كمتر شود؛ ميزان زيبايي متن  و  نوشته  بالاتر مي رود. پس  از اجراي هر راه حل از دانش آموزان مي خواستم  كه  در نوشته هاي خوداين راه كار هارا به كارگرفته و رعايت نمايند .البته اين مورد از كنترل من هم خارج نمي شد و هر از گاهي گريزي به راه حل هاي گذشته مي زدم.(نمونه،پيوست2شواهد ثانويه)

راه حل 3:رعايت فاصله نويسي در متن.

در اين مرحله از برنامه از فراگيران خواسته شد كه در گام اول نوشته هاي خود را يك خط در ميان بنويسند. همچنين با توجه به خط حامل((زمينه)) بنويسند تا از نامرتب نويسي جلو گيري شود.

درگام دوم توجه فراگيران را  به ا لگوهاي خوشنويسي جلب نموده و با نشان دا دن  چند  نوشته ي زيبا و نيز متن كتاب هاي بخوانيم ، آن ها را متوجه فاصله ي منطقي و مستمر بين كلمات كرده و از فراگيران مي خواستم هنگام انجام نمونه كارها وفعاليت ها،در نظرگرفتن اين فاصله ها ي منطقي را رعايت نمايند.لازم به ذكر است كه توضيحات وراه كارهاي اصلاحي برروي برگه ي هرفراگيرنوشته مي شد(نمونه، پيوست3شواهد ثانويه)گام سوم؛رعايت فاصله ي بين هجايي به طوري كه هر كلمه به صورت مستقل ديده شده و با كلمات قبل و بعد از خود قاطي نشده ودر عين حال وحدانيت كلمه نيز حفظ شود. به اين معني كه فاصله زياد بين بخش هاي كلمه باعث بي معني شدن آن نشود.(نمونه، پيوست3شواهد ثانويه)

راه حل 4: هم اندازه نويسي حروف و كلمات.

در بررسي متن هاي قبلي دانش آموزان مشاهده مي كردم كه يكي از عوامل بد خطي فراگيران عدم رعايت توازن در اندازه ي حروف و كلمات مي باشد . براي مثال حرف (( آ )) ويا حرف (( ق ))و... در دو قسمت از يك خط به يك اندازه نوشته نشده است درجايي بزرگ و در جايي كوچك نوشته شده است. ويا كلمه ي(( است ))درجايي كوچك ودرجايي بزرگ ،كه توازن نوشته را بر هم زده بود.

با تاكيد كردن بر رعايت اين توازن و تذكردادن آن به صورت موردي در نوشته هاي دانش آموزان ، زمينه ي خوشنويسي و هم اندازه نويسي فراهم شد (نمونه، پيوست4و5 شواهد ثانويه)

راه حل 5:روي هم نويسي حروف كلمات بدون بر داشتن مداد.

يكي ازعوامل بدخطي و كند نويسي فراگيران ،جدا نويسي حروف كلمات مي باشد به اين صورت كه براي نوشتن حرف هاي يك كلمه به تعداد حروف و نقطه و ديگر حركات – بلافاصله پس از نوشتن هر جزء – مدادرا از روي كاغذبرداشته و درواقع قادر به تصور كردن شكل واحد كلمه در ذهن خود وتبديل آن به يك ساخت ذهني كامل نبودند.براي مثال كلمه ي(( پرسيد )) براي آنان ازهفت جزء مجزا وتقريبا بدون ارتباط تشكيل شده؛ وبراي نوشتن هرجزءيك بارمدادرا ازروي كاغذبرمي داشتند كه پس از اجراي راه كار و جلب توجه دانش آموزان به اين مطلب كليدي ؛ كلمه ي ((پرسيد)) در ذهن آنان از سه قسمت تشكيل مي شد،(( پر)) ، ((سيد))"البته بدون نقطه" و ((نقطه ها)) كه براي نوشتن آن دو بار مداد را از روي كاغذ بر مي داشتند و در عين حال شكل نوشتاري كلمه و دندانه ها به زيبايي و منظم ديده مي شد.(نمونه، پيوست 6شواهد ثانويه)

راه حل 6: توجه به حروف كمان دار

دراين راه كار سعي برآن شد كه فراگيران در نوشته هاي خود  حروف كمان دار را به زيبايي و كامل بنويسندوبه قوس وانحناي آن ها بيشترتوجه نمايند.درنوشته هاي  فراگيران مي ديدم كه شكل كمان حروفي مانند ((ي ، ع ، ن، ق و...)) ناقص و يا نامناسب نوشته مي شد . برنامه ي رفع اين مشكل  ر ا با تاكيد بر يك يا دو حرف كمان دار درهر نوشته متمركز نمودم و قبل ازنوشتن به فراگيران مي گفتم، يا بر روي برگه ي آن ها مي نوشتم : (( انتظار دارم حرف هاي (ن ي س ع ) را به زيبايي و با دقت بيشتري بنويسي)).

با اين كار،يعني تاكيد بريك يا دوحرف كه درخوشنويسي تا ثيرزيادي داشت؛ هم مسئوليت فراگير درحدتوان  او در نظرگرفته مي شد و هم بررسي كردن ميزان پيشرفت فراگير براي من هم آسان و امكان پذير مي شد.ودرطول يك برنامه ي مستمر كنترل تمام حروف نوشته هاي فراگيران ؛ خود به خوددرميزان زيبايي نويسي وخوشنويسي دانش آموزان تغييرمشاهده مي شد. (نمونه،پيوست7شواهدثانويه)

يادآوري

لازم به يادآوري است كه اجراي اين فعا ليت ها تنها گوشه اي از راه كا رهاي رفع مشكل  بد خطي فراگيران مي باشد كه با توجه به شرايط و توانايي فراگيران كلاس خود ؛ آن ها را انتخاب نمودده و اجرا كردم. در واقع اجرا ، پايان و بررسي هر راه كار مقدمه اي بود براي ارائه ي راه كاري ديگر.   در پايان هر فعاليت ،آن چه در نوشته ي دانش آموزان مورد نظر بوده، به دقت بررسي مي شد و نكات لازم به صورت شفاهي يا در قالب جمله اي اصلاحي نوشته مي شد و با اين كار به جنبه ي ارزشيابي از فعاليت ها هم توجه مي شد.

پيشنهاد

1) استفاده ي همكاران محترم از اين روش ها جهت رفع بد خطي فراگيران.

2) به كارگيري راه كارهاي مشابه، با توجه به شرايط فراگيران، تفاوت هاي فردي  وكلاس درس.

3) توجيه نمودن اوليا نسبت به اهميت مشكل موجود و كارآمد بودن راه كارهاي به كار گرفته شده.

4) تشكيل كلاس هاي جبراني و رفع اشكال در ساعات غير درسي در قالب برنامه هاي مكمل و فوق برنامه ، طرح كرامت و برنامه هاي مشاركتي انجمن اوليا و مربيان.

5)برگزاري كلاس هاي ضمن خدمت آموزش خط تحريري براي همكاران تا در اين زمينه با اطلاع كافي و توانايي بيشتر فعاليت نمايند.

6)توجه به خط تحريري فراگيران در تمام فعاليت هاي نوشتاري و تاثير دادن آن در طرح ارزشيابي نوين – ارزشيابي توصيفي – با در نظر گرفتن ملاك هايي در چك ليست هاي ارزشيابي ، به شيوه اي كه ميزان خوش خطي فراگيران سنجيده شده و مورد ارزشيابي قرار گيرد.

منابع و مآخذ

1) قاسمي پويا-اقبال-1382-راهنماي معلمان پژوهنده-معلم پژوهنده كيست؟پژوهش چيست؟-تهران-نشر اشاره.

2) حيدر علي هومن -1374-استنباط آماري در پژوهش رفتاري- تهران - نشر پارسا.

3)هادي آقاجاني- 1370 – آموزش خوشنويسي – تهران – چاپ و نشر ايران.

4) سايت آموزش و پرورش استان اصفهان-كارشناسي ارزشيابي تحصيلي.

5) جزوه ي آموزشي ضمن خدمت خط تحريري – استاد محمد پوريان.

ضمائم